In navolging van de update van 17 juli ontving het secretariaat op 5 december wederom een mail van Rien de Graaf, kerkrentmeester van de Hervormde Kerk in Stavenisse. Bij deze het verslag van Erik Jan Brans, één van de restaurateurs:
Dinsdag 13 aug: voorbereidingen voor plaatsen van de witte pilaster naast zwarte plaat.
Woensdag 14 aug: witte pilaster geplaatst naast zwarte plaat.
Donderdag 15 aug: muurtje opgemetseld tegen achterwand voor het plaatsen van de pilasters.
Maandag 19 aug: voorbereidingen voor plaatsen van de brede witte pilaster.
Dinsdag 20 aug: brede witte pilaster geplaatst en deels verankerd.
Maandag 26 aug: verder verankeren van de brede pilaster.
Dinsdag 27 aug: verder met verankeren en afwerken van de geplaatste pilasters.
Maandag 2 sept: voorbereide witte pilaster.
Maandag 9 sept: waslagen afnemen van gedenksteen.
Dinsdag 10 sept: pilaster rechts naast gedenksteen plaatsen.
Maandag 16 sept: bespreking in Amsterdam:
De frontplaat stond opgesteld zodat deze van de voor- en de achterkant kon worden bekeken.
Uitgangspunt is dat de frontplaat geconserveerd zal worden middels de Acrylharzvolltränkungsmethode (Methode IBACH). Het zoutgehalte is gecontroleerd en bleek laag genoeg om te kunnen worden behandeld. De frontplaat is inmiddels gespoeld als onderdeel van charge 2. Het bleek dat na het spoelen de fragiele onderdelen het bad goed hebben doorstaan. Een aantal van de reparaties is na het bad (deels) verdwenen, mogelijk opgelost. Dit waren gipsachtige reparaties, waarvan duidelijk was dat ze sowieso vervangen zouden moeten worden.
Vóórdat de plaat naar Ibach kan worden gestuurd zullen aan aantal fragiele zones worden geconsolideerd. Doel is deze te versterken vóórdat de intensieve behandeling zal plaatsvinden om materiaalverlies zo veel mogelijk te voorkomen.
TK neemt contact op met Ben Massop om materiaal en techniek van de consolidatie te bespreken, zodat dit compatibel is met het Voltränkungsprocedé. Na contact met Ben Massop zal wellicht Ibach rechtstreek benaderd worden om de behandeling en te gebruiken materialen af te stemmen.
Na behandeling door Ibach zullen de verdere reparaties worden uitgevoerd. Hoewel er nogal wat mist aan het beeldhouwwerk is besloten alleen de storende lacunes aan te vullen. Dit zijn vooral onderdelen waarbij een herkenbare vorm verloren is gegaan. In hoofdlijnen betreft dit twee heupbeenderen waarvan de knobbel (deels) mist.
Daarnaast bevindt zich aan de onderzijde een beschadiging die de rechte onderlijn van de plaat storend doorbreekt. In de linker bovenhoek is een hoek tijdens een vroegere restauratie opnieuw aangebracht. Deze restauratie is storend. De lijmnaad wordt ontstoord. De roestvlek wordt niet behandeld.
Voorafgaand aan het overleg heeft TK een foto met schades en mogelijke restauratieplekken gedeeld. De rood omcirkelde gebieden zullen voorafgaand aan de impregnatie worden versterkt, de geel omcirkelde plekken zullen na terugkomst worden aangeheeld. Dit is een indicatie. Ook het in de bovenliggende lijst zal worden aangevuld.
Het beeld
Het beeld kent een aantal oppervlakkige schades in de vorm van witte plekken die versuikerd zijn. De verwachting is dat deze door de wasbehandeling achteraf zullen verzachten. Daarnaast zijn de vingers van de linkerhand in het verleden opnieuw aangezet of gerepareerd. Deze reparatie is opvallend en zal worden ontstoord. De reparatie van de pink zal worden bijgewerkt. Door de ondersteuning in de vorm van gips zijn kleine scheurtjes zichtbaar geworden en steken wit af. Dit zal worden ontstoord. Hier en daar moet nog ondersteuningsgips worden verwijderd. Het beeld wordt in een aparte charge gespoeld.
Niet te spoelen onderdelen
Eerder is besloten dat onderdelen die geen schade vertonen niet zullen worden ontzout. Deze beslissing is genomen op een moment dat de overtuiging leefde dat de zichtbare schade veroorzaakt werd door zoutkristallisatie van in het marmer aanwezige zouten. Nu na onderzoek blijkt dat de stoffen die de geleidbaarheid verhogen van het spoelwater vanaf het oppervlak komen moet dit mogelijk herzien worden. Het is mogelijk dat de oppervlakte stoffen ook op de niet zichtbaar beschadigde oppervlakken zijn neergeslagen. Bij charge 3 werd slechts een geringe toename van de geleidbaarheid gemeten bij het spoelen van onderdelen hoog in de achterwand. De meting van de geleidbaarheid is echter onderbroken omdat gedurende de vakantieperiode via hevelwerking door een dompelpomp het eerste spoelwater is weg gelopen. Na hervullen bleek de geleidbaarheid nauwelijks toe te nemen. Dit kan enerzijds verklaard worden uit het feit dat mogelijk al tijdens de eerste vulling de oppervlaktestoffen zijn opgelost en onopgemerkt zijn afgevoerd, maar het is anderzijds ook mogelijk dat deze onderdelen minder gevoelig zijn voor deze stoffen of dat er minder van is neergeslagen. Dit betreft onder ander de vrijstaande sculpturen, wapenschildjes en tekstblok. Mogelijk is het toch nodig dat ook deze onderdelen worden gespoeld. Het beeld kent relatief weinig voor het monument karakteristieke schade/ versuikering. Het is mogelijk dat ook het beeld weinig aantastende stoffen kent. Besloten is na spoelen van het beeld te kijken of dit het geval is en of te verwachten is dat ook de andere weinig aangetaste onderdelen weinig aantastende stoffen kennen, of dat ze er toevallig beter tegen kunnen. Op basis van de gegevens die verzameld worden tijdens het spoelen van het beeld zal besloten worden of alsnog de tot nu toe van spoelen uitgesloten onderdelen alsnog worden gespoeld, of dat dit niet nodig wordt geacht. EB zal tzt een Teamsoverleg plannen.
Planning
Met de ervaring van de eerste charges is te verwachten dat de volgende twee charges ca 3 maanden in beslag zullen nemen. Daarna zal het laatste montagewerk en het afwerken nog 2-2,5 maand in beslag nemen. Gerekend wordt nu met een oplevering in de tweede helft van maart 2025. Er wordt rekening mee gehouden dat de totale behandeling van de frontplaat niet voor deze datum gereed zal zijn en dus naderhand zal worden geplaatst. Er moet dus rekening mee worden gehouden dat bij de oplevering de
frontplaat niet aanwezig is. Tijdelijk zal een foto op werkelijke grootte worden aangebracht.
Dinsdag 17 september: Waslagen verwijderen en bespreking in Stavenisse:
De onderdelen van de achterwand worden gesteld. Hierbij is besloten de meest rechtse pilaster iets verder terug te leggen om daarmee de voeg tot het stuk er naast iets te kunnen verkleinen. Een volgende lading onderdelen komt volgende week uit Amsterdam.
Versuikerde delen wit marmer
Bij beschouwing is het oppervlak op een aantal plekken ruw geworden door versuikering en ook enkele randen zijn hierdoor wat afgeboerd. TK zal een proef uitvoeren met een consoliderend middel HCT Prosocco en Finisher.
Schrale delen
Het zwarte marmer was bedekt met een dikke laag zwarte was. Deze was is verwijderd. Nu komt het marmer er schraal onderuit. Ook zijn hier en daar oppervlakte onregelmatigheden zichtbaar geworden en witte aderen. De verwachting is dat bij het aanbrengen van een dunne laag bijenwas en Carnaubawas met wat zwarte pigment dit schrale oppervlak gelijkmatiger zal worden.
Ook het witte marmer is plaatselijk schraal (geworden) zie 8.3.2 en zal ook met was worden behandeld. Deze behandelingen worden op het laatst uitgevoerd als het hele monument is terug geplaatst.
Vrijdag 27 sept: pilasters gebracht door Tobias uit Amsterdam
Dinsdag 10 okt: waslagen verwijderen.
Maandag 14 okt: vergadering.
Dinsdag 19 nov: pilasters stellen.
Woensdag 27 nov: waslagen verwijderen en pilasters verlijmen.
Donderdag 28 nov: Mailcontact Tobias:
Transport frontplaat: We wachten af wanneer het transport gaat plaatsvinden van de frontplaat. We willen het wel graag op tijd weten zodat we tijd hebben om de frontplaat transport klaar te maken.
M.b.t de onderdelen waar besloten is dat we ze niet gaan spoelen maar schoonmaken het volgende:
Voorstel schoonmaken: Eén onderdeel schoonmaken en het water opvangen zodat het water onderzocht kan worden door Ineke. Op basis van het resultaat van het watermonster wordt er besloten wat de volgende stap zal zijn. Globale planning: week 49 schoonmaken.
@Erik Jan: Ineke zou dan in week 50 (9-13 december) het watermonster kunnen ophalen. Geef jij Ineke opdracht hiervoor? Ik laat zsm weten wanneer het watermonster klaar ligt.
Krantenartikel: Niet één maar twee lichamen in grafkelder Stavenisse
0 comments